تعریف شوره :
شوره، رسوب نمک های محل در آب است که در اثر تبخیر آب بر روی سطح دیوارهای بنایی باقی می ماند.
این ماده معمولا با ساخت ساختمان یا مدتی پس از اتمام ساخت بر روی نمای ساختمان ظاهر می شود. در آجر معمولا سولفیدها و به ویژه پریت (سولفید آهن) وجود دارد.این سولفیدها در حین پخت اکسید میشوند و So3 را تولید می کنند. So3 با اکسید های بازی موجود در رس واکنش می دهد و سولفات کلسیم ،سدیم ، پتاسیم و سولفات منیزیم را ایجاد می کند. سولفات های سدیم ، پتاسیم و منیزیم هنگامی که حرارت پخت آجر در کوره از دمای ۹۵۰ درجه بالاتر میرود آزاد می شوند در حالی که سولفات کلسیم بهحرارت حداقل ۱۲۰۰ درجه برای ازاد شدن نیاز دارند .
معمولا حرارت پخن اجر از ۹۵۰ تا ۱۲۰۰ درجه متغییر است بنابراین از بین سولفات کلسیم ، سدیم ، پتاسیم و منیزیم موجود در آجر ، تنها سوالفات کلسیم در بعضی مواقع ودر مقادیر کم بر روی آجر ظاهر می شود. وقتی که شوره بر روی دیوار ظاهر می شود اغلب به اشتباه عامل آن را ، تنها اجر می شناسند. در حالی که نمک های محل در ملات ودوغاب ، شن و آب مورد استفاده نیز ممکن است باعث ایجاد شوره شوند.
انواع شوره ها
شوره ها انواع مختلف دارند:
– شوره های سولفاتی
– شوره های کربناتی
– شوره های کلروری
– شوره های نیتراتی
مقایسه شوره و لکه های که بر روی دیوار ایجاد می شود:
شناسایی منشا شوره ، لکه یا مواد خارجی موجود بر روی دیواره اولین گام در جهت حذف شوره یا لکه است. برخی از لکه ها اغلب با شوره اشتباه گرفته می شوند زیرا شناسایی درست شوره یا لکه ممکن است سخت باشد و توصیحه می شود از تجربه افرادی که در زمینه آجر تخصص دارند استفاده شود.
انواع لکه ها:
Lim Run بیرون زدگی آهک ( رسوب کربنات ) : این لکه ها معمولا به رنگ سفید یا خاکستری ظاهر می شوند، آجرها در محل این لکه ها پوسته پوسته می شوند و نمای دیوار را فرسوده می کنند.
White scum (رسوب سیلکاتی) این لکه ها دارای رنگ سفید یا خاکستری می باشند، کف سفید رنگ و باعث تغییر رنگ نمای اجر می شوند.که این تغییررنگ ممکن است در تمام سطح آجر یا در شکل کوچک نامنظم روی آجر ظاهرشود. این رسوب معمولا با شستن آجر با محل اسید هیدرو کلریک ، روی دیوار ظاهر می شود.
لکه های سبز یا زرد وانادیم : لکه هاس سبز یا زرد که بر روی آجر ظاهر می شوند معمولا در اثر رسوب نمکهای وانادیم می باشند. این نمکها شامل سولفاتها ، کلریدها یا هیدراتهای وانادیم هستند. مکانیسم پیدایش این لکه ها بر روی آجر مانند مکاتیسم ظهور شوره است. این لکه ها ممکن است بر روی آجر قرمز، زرد وسفید ظاهر شوند.
لکه های منگنز: تخت شرایط خاص لکه قهوه ای ، قهوه ای مایل به زرد و گاهی خاکستری بر روی ملاتهای اتصال دهنده آجر ظاهر می شود این نوع لکه در نتیجه وجود اکسید منگنز است که می تواند به عنوان عامل رنگ در ماده اولیه آجر به کار رود و سپس در اثر واکنش با یک اسید این لکه ها ایجاد می کند.
لکه های حاصل از منابع خارجی ( منابعی غیر از مصالحی که در تشکیل دیوار به کار می روند):
لکه های دیگه که اجر را تحت تاثیر قرار می دهند معمولا به وسیله منابع دیگر مانند آلودگی، رشد موجودات زنده ، کارتن های بسته بندی و …..ایجاد می شوند. معمولا منبع ایجاد کننده این لکه ها آشکار است. لکه های حاصل از رشد مو جودات زنده می تواند شامل جلبک یا کپک باشند.
مکانیسم ایجاد شوره
برای ایجاد شوره سه شرط زیر باید فراهم شود:
۱- وجود نمکهای محلول در دیواره
۲- وجود رطوبت کافی که نمک ها را به محلئل های نمکی تبدیل کند
۳- وجود مسیری برای حرکت محلول های نمکی به سمت سطح دیوار و تبخیر نمکهای محلول ،
وقتی که شوره بر روی دیوار ظاهر می شود اغلب به اشتباه عامل آن را اجر شناخته می شود. درحالی که نمک های محلول در ملات ئ دوغاب شن وآب مورد استفاده نیز ممکن است باعث ایجاد شوره شوند.
برخی از عوامل موثر در بروز شوره بر روی دیوار عبارتند از:
۱) نقش ملات در تشکیل شوره: اولین و آشکارترین منبع آلوده شدن آجر به شوره می شود ملات است. ملات حداقل از چهار طرف و گاهی از پنج طرف با اجر در تناس است. ملات در حالت مرطوب با آجر به کار برده می شود که در این حالت رطوبت فراوانی را برای انتقال نمک های محلول ازملات به آجر فراهم می کند. اگر میزان نمک محلول ملات قابل توجه باشد به تناسب مقدار رطوبت انتقال یافته ، نمک محلول ملات به سمت آجر حمل خواهند شد. واکنش سیمان از مهمترین عنالصر محلول هیدروکسید کلسیم می باشد این ماده در تما سیمان یافت می شود.این ماده با دی اکسید کربن موجود در هوا واکنش داده و کربنات کلسیم را تشکیل میدهد که پدری سفید رنگ است.
۲) نقش آجر در ایجاد شوره: آجر ممکن است محتوای نمکهای محلول باشد و باعث ایجاد شوره شود. پتانسیل آجر برای شوره زدن را می توان با استفاده از تست شوره با روش موجود مورد بررسی قرار داد.
در این آزمون آجر برای یه دوره ۷ روزه در آب مقطعر قرار می دهند.
آجرهای که ماده اولیه آن خاک رس است معمولا پتانسیل ایجاد شوره وجود دارد.چنانچه میزان این شوره کم باشد و منجر به پوسته شدن آجر نشود و زیبایی نما تحت تاثیر قرار ندهد مشکل ساز نخواهد بود و می توان ان را به راحتی برطرف کرد.
۳) آجر تو کار که نما روی آن اجرا می شود: در صورتی که آجر توکاری کهآجر نما روی ان کار می شود دارای شوره باشد می تواند این شوره را به آجرنما انتقال دهد ودر نتیجه شوره روی نما ظاهر می شود.
۴)دمای پخت آجر می تواند در بروز یا عدم بروز شوره موثر باشد.
۵) نوع سوخت کوره : معمولا برای پخت آجر از گاز ، نفت ویا گازوئیل استفاده می شود. نوع فرآوری و میزان خلوص این سوخت ها در شوره زدن این محصول اثرگذار می باشد.
۶)اجرای نادرست بند کشی هنگام نما کردن: در صورتی که بند کشی به درستی انجام نشود لکه های شوره یا به عبارتی ملات بند کشی تمام سطح نما را آلوده می کندواین ملات عامل تشدید شوره خواهد یود.
۷) وضعیت جوی آب و هوا در زمان اجرای پروژه: در زمستان به دلیل سردی هوا و افزایش میزان رطوبت ، شوره تشدید میشود. وقتی دیواره آجری تازه ساز در معرض رطوبت قرار گیرد، رطوبت عناصر محلول را به سطح خواهد آورد.
هیدروکسید کلسیم ماده ای است که معمولا در سیمان و ملات وجود دارد. این ماده وقتی دما کاهش می یابد بیشتر حل میشود و بیشترین حلالیت آن در دمای ۴ درجه سانتی گراد( ۴۰ درجه فارنهایت) می باشداین ماده به صورت پودر سفید رنگ بر روی اجر نمایان می شود.
۸) رنگ آجر: رنگ اجر یکی از عوامل موثر در نمایش شوره می باشد. از انجایی که بیشتر شوره ها سفید رنگ هستند، لذا شوره سفید بر روی آجر های رنگ روشن مانند آجرهای زرد شاموتی، آجر سفید کمتر دیده می شوند ولی این میزان شوره روی اجرهای قرمز، قهوه ای وسیاه نمایان می باشد.
راه هایی برای کنترول شوره
۱- کاهش سولفات های قلیایی در رس که تشکیل دهنده آجر ملات و دوغاب سیمان
۲- جلوگیری از نفوذآب به داخل دیوار بنایی
الف: استفاده از حداقل آب مورد نیاز هنگام ساخت دوغاب و سیمان
ب: استفاده از سایه بانها یا درب پوش های سنگی روی دیوار
ج: استفاده از مواد پوششی برروی نمای ساختمان برای ضدآب کردن آن
د: عایق بندی ( توسط ایزوگام ) در قسمت پایینی دیوار که با زمین مرتبط است
۳ – کاهش امکان حرکت رطوبت از داخل دیوار به سطح آن
روش های حذف شوره در صورت پدیدار شدن بر روی نما
اولین گام برای از بین بردن شوره شناسایی نمک است. اگر نمک محلول در آب عامل ایجاد شوره باشد بهترین روش حذف آن استفاده از برس خشک است. یک روش برای حذف شوره روش سند بلاست نما می باشد با این روش، سطح آجر را سایش داده و نمک های رسوب کرده بر سطح را حذف میکند. این عمل باعث افزایش خلل و فرج روی دیوار و افزایش جذب آب خواهد شد بنابراین پس از سند بلاست باید دیواره با مواد ضد آب ، آب بندی کرد. استفاده از مواد شیمایی در حذف شوره موثر است. بعد از استفاده از محلول های شیمایی برطرف کننده شوره، دیواره باید کاملا با آب تمیز شسته شود. یک ماده شیمایی معمول که برای حذف شوره به کار می رود محلول اسید کلریدریک وآب است این محلول در نسبت ۱ به ۱۲ (اسید کلریدیک به آب ) به کار می رود. شناسایی نوع نمک ایجاد کننده شوره در برطرف کردن آن بسیار حائز اهمیت است لذا در صورتی که نمک ایجاد کننده شوره بتواند با اسید کلریدریک واکنش دهد( مانند نمکهای کربناتی) و موجب ایجاد بر روی نما شود ، استفاده از محلول های دیگر مانند اسید فسفریک وآب به نسبت ۱ به ۹ میتواند مفید باشد. تمیز کردن شوره از دیوار درمان شوره نیست . اینکار تنها علائم شوره را از دیوار حذف می کند و امکان پدیدار شدن مجدد آن بر روی دیوار وجود دارد. در آخر باید خاطر نشان کنم که شوره یک مسئله قابل کنترل است. هر چند شوره نباید مشکل دیوارهای جدید باشد. با حذف سه شرط لازم یا یکی از شروط لازم برای ایجاد شوره، استفاده از مصالح ساختمانی خوب، رعایت جزئیات و کیفیت بالای ساختمان سازی می تواند امکان ایجاد شوره بر روی دیواره های جدید را بسیار کاهش دهد.
نویسنده: سید احمد مشهدالگویه کارشناس ارشد معدن